Kanał Raduni

---

Historia

Kanał Raduni, wytyczony w 1338 roku, to niezwykle ważny element historyczny w regionie. Jego budowa miała miejsce w latach 1348–1356, a zleceniodawcami byli Krzyżacy. Warto zaznaczyć, że przed rozpoczęciem budowy, w 1347 roku, zrealizowano projekt śluzy w Pruszczu, która miała na celu regulację dopływu wody z rzeki Raduni. Inicjatywa budowy tego kanału zazwyczaj przypisywana jest komturowi gdańskiemu oraz Winrichowi von Kniprode, wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego. Niemniej jednak, to inny komtur, Jordan von Vehren, rzeczywiście stał za rozpoczęciem tej budowli w latach 1333–1334. Najstarsza znana wzmianka o Kanale Raduni znajduje się w przywileju dla Oruni z 1338 roku, a jego obecność w dokumentach gdańskich odnotowano po raz pierwszy w 1342 roku.

Celem budowy kanału było przede wszystkim dostarczenie świeżej wody pitnej dla terenów Gdańska, zlokalizowanych na rozległych obszarach bagnistych, jak również zaopatrzenie zamku krzyżackiego. Woda z kanału służyła także do napędu młynów (w tym Wielkiego Młyna), kuźni oraz tartaków. Dodatkowo zasilano nią gdańskie fosy, zarówno miejskie, jak i te przy zamku.

Wzdłuż kanału powstawały różne obiekty przemysłowe, jak młyny, kuźnie czy tartaki. Przykładowo, w 1367 roku miała miejsce wzmianka o „starym młynie” oraz śluzie, która regulowała poziom wody. Krzyżacy w Pruszczu zbudowali młyn wodny, który w 1619 roku został unowocześniony przez Jakuba van den Blocke oraz Jana Strakowskiego. Ze względu na strategiczne znaczenie kanału, w średniowieczu był on chroniony przez basteję zlokalizowaną pomiędzy śluzą a Kościołem Podwyższenia Krzyża Świętego w Pruszczu.

Na przełomie XVI i XVII wieku Gdańsk wzbogacił się o nowoczesne fortyfikacje. Aby sprostać wyzwaniom transportu wody przez nowo powstałe wały, zdecydowano się na budowę sklepionego kanału w lewym czole bastionu św. Elżbiety, zakończonego w 1563 roku. W tym samym celu został zrealizowany przepust podnoszący poziom wody, który przybrał formę murowanego akweduktu z wodoszczelnymi barierami. Na jego końcach znajdowały się po dwie wieżyczki, znane jako sterczyny, mające na celu obronę przed potencjalnymi napastnikami. Około 1636 roku kamienna konstrukcja została zniszczona, a w jej miejsce powstał drewniany przepust, który przetrwał do końca XIX wieku.

Jeszcze do lat 40. XVII wieku Kanał Raduni miał bezpośrednie ujście do Wisły, jednak później został skierowany do Motławy. W okolicach dzisiejszego Targu Rakowego usytuowano Kunszt Wodny (niem. Wasserkunst), który powstał w pierwszej połowie XVI wieku. Stacja pomp w nim ulokowana zapewniała dostarczanie wody pitnej z pobliskich Krzyżownik.

Współczesne wydarzenia również dotknęły Kanał Raduni. 9 lipca 2001 roku, po obfitych opadach deszczu (127,7 mm w ciągu 8 godzin) przekroczona została przepustowość kanału (125 m³/s przy dostępnej 25 m³/s), co doprowadziło do przelania wałów w okolicach ulic Serbskiej, Gościnnej, Niegowskiej oraz posesji przy Trakcie Świętego Wojciecha nr 417 i 450. W wyniku tego incydentu doszło do powodzi na terenach Oruni, Lipc i Św. Wojciecha, prowadząc do znacznych zniszczeń w tej części Gdańska.

Przebieg

Kanał Raduni rozpoczyna swój bieg w wodach rzeki Raduni, umiejscowionej w południowej części Pruszcza Gdańskiego, w pobliżu wsi Juszkowo. Kanał ten charakteryzuje się południkowym przebiegiem, który został uregulowany na całym swoim odcinku przez Pruszcz, aby z czasem zmienić swój tor do bardziej naturalnego.

Na północnym końcu Pruszcza jego regularność zostaje zakłócona, a kanał zaczyna meandrować w krętym korycie, kierując się ku gdańskiemu osiedlu Święty Wojciech. W tej trasie kanał przyjmuje wody Potoku Rotmanka oraz posiada zrzut wody do rzeki Raduni, który powstał w południowej części Świętego Wojciecha. Na tym odcinku wartości przekraczają 3 km długości, a kanał wciąż zachowuje odległość od Raduni w wysokości od 35 do 180 m.

W Świętym Wojciechu, u stóp Wzgórza Świętego Wojciecha, kanał odzyskuje symetrię swojego biegu, płynąc w stosunkowo prostym korycie przez Lipce oraz Orunię. Tam, u podnóża Góry Glinianej, wpada on do wód Potoku Oruńskiego. W tej okolicy następuje bliskie sąsiedztwo z zespołem przyrodniczo-krajobrazowym Dolina Potoku Oruńskiego.

W Zaroślaku Kanał Raduni łączy się z Opływem Motławy, gdzie znajdują się dwa zrzuty przeciwpowodziowe. Ze względu na specyfikę terenu, kanał w pewnym momencie „znika” pod ziemię, przekształcając się w syfon i przepływając pod liniami kolejowymi nr 9 i 250. Po około 300 metrach kanał na nowo pojawia się w przestrzeni, w centrum Gdańska, w pobliżu Targu Siennego.

Po kolejnych 300 metrach, kanał ponownie znika w zamkniętym korycie, przechodząc przez przepust pod Nowym Ratuszem oraz ulicą Wały Jagiellońskie, by powrócić na powierzchnię po 150 metrach. Następnie, kanał przepływa przez historyczne Centrum Gdańska, tworząc małą wyspę, na której znajdują się Wielki i Mały Młyn. Ostatecznie, kanał zakręca, a po paruset metrach uchodzi do Motławy, na wysokości północnego krańca Ołowianki.

Jednostki terytorialne

Kanał Raduni przepływa przez liczne miejscowości oraz historyczne osiedla, w tym:

• Pruszcz Gdański,
• Święty Wojciech, Ostróżek,
• Lipce,
• Orunia, Ptaszniki, Oruńskie Przedmieście, Stare Szkoty,
• Zaroślak,
• Główne Miasto,
• Stare Miasto, Osiek, Zamczysko.

Obiekty

Wzdłuż Kanału Raduni znajduje się wiele interesujących obiektów, w tym:

• 27 mostów kołowych,
• 29 kładek pieszych,
• 4 jazy (w Pruszczu Gdańskim, Św. Wojciechu, Zaroślaku, Starym Mieście),
• 2 wodospady (na Wyspie Wielkiego Młyna),
• Elektrownia Wodna Pruszcz I.

Wał

Pomiędzy północnym krańcem Pruszcza a Zaroślakiem wzdłuż Kanału Raduni zbudowany został szeroki wał, obsadzony alejami kasztanowców. Służy on jako ścieżka rowerowa oraz formalnie pełni rolę drogi technologicznej. Od Świętego Wojciecha do Starych Szkotów, wał wzmacnia swoją szerokość, przylegając do licznych budynków mieszkalnych usytuowanych blisko kanału.

Modernizacja

W roku 2011 rozpoczęto zaplanowane prace modernizacyjne Kanału Raduni, które miały trwać do 2014 roku. Cały proces obejmował nie tylko budowę brzegowych zabezpieczeń, ale także wzmocnienie i uszczelnienie wału przeciwpowodziowego. Dodatkowo odtworzono kilka kładek dla pieszych o solidnych przyczółkach, które umożliwiają bezpieczny przepływ wody. W ramach tej przebudowy usunięto też sieci wodociągowe oraz kanalizacyjne, które wcześniej przebiegały przez kanał.

W roku 2013, w ramach programu „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław – Powiat Gdański”, rozpoczęto kolejny etap prac na odcinku Kanału w Pruszczu Gdańskim. Zakres prac na odcinku od ulicy Raciborskiego do granicy z Gdańskiem był realizowany przez firmę Aarslef za kwotę 15,5 miliona złotych, a zakończenie przewidziano w czerwcu 2014 roku, przy oficjalnej dacie końca robót na 31 lipca tegoż roku.

Drugi etap, który obejmował 1,2 km w centrum Pruszcza Gdańskiego, odbył się z inwestorem zastępczym w osobie powiatu gdańskiego. Prace ruszyły po podpisaniu umowy z firmą Skanska, co miało miejsce 5 grudnia 2014 roku, a wartość całego kontraktu wyniosła 18,3 miliona złotych, przy pierwotnym budżecie szacowanym na 24,7 miliona złotych. Była to największa inwestycja w historii powiatu, w której całkowity koszt obu etapów modernizacji przekroczył 43,4 miliona złotych. Z tej kwoty 36,9 miliona złotych pochodziło z NFOŚiGW, a 6,5 miliona złotych z budżetu państwa.

Planowane zakończenie wszystkich prac wyznaczone było na 30 listopada 2015 roku. W 2015 roku władze Pruszcza Gdańskiego zaplanowały również budowę mostku dla rowerzystów, który miał połączenie z istniejącą ścieżką rowerową biegnącą w stronę Gdańska. Inwestycja ta miała na celu połączenie dróg rowerowych, zatem jako pierwsze powstały nowe mostki po obu stronach ulicy Raciborskiego – południowy w 2016 roku, a północny w kwietniu 2017 roku, którego koszt wyniósł 300 tysięcy złotych.

Kolejny mostek, który miał powstać przy granicy ze Św. Wojciechem, był planowany w technologii kompozytowej, z materiałów pochodzących z recyklingu. Współpraca z Politechniką Gdańską zaowocowała jego oddaniem do użytku w połowie 2018 roku, chociaż pierwotnie kontemplowane terminy wskazywały na 2017 rok.

Od stycznia do września 2018 roku zrealizowano przebudowę mostu nad Kanałem w osi ulicy Starogardzkiej, a całkowity koszt tej inwestycji wyniósł 7,5 miliona złotych. Ostateczne oddanie mostu odbyło się 8 października 2018 roku. W przyszłości przewiduje się również budowę kolejnego kanału, który ma zrzutować wody kanału do Raduni, lokalizując go w północnej części Pruszcza.

Natomiast 24 czerwca 2020 roku na Lipcach, na wysokości Dworu Ferberów, posadowiono nową kładkę dla pieszych, o długości 15 metrów i szerokości 2,5 metra.

---

Oceń: Kanał Raduni

---